Land, emotions and the durability of power in Cambodia

សូមចុចត្រង់នេះដើម្បីអានអត្ថបទជាភាសាខ្មែរ

In January, Cambodian Prime Minister Hun Sen marks 35 years in power, making him the world’s longest-serving current Prime Minister. Cambodia’s strongman shows no sign of loosening his grip on power any time soon. This begs the question: How does he maintain control? 

A prodigious literature on Cambodian politics points to multiple factors that contribute to Hun Sen’s enduring rule: his leadership personality and political nous, political networks, development aid, state violence, Chinese support, and control over natural resources, among others. Intertwined with understanding these factors, a focus on emotions—or the affective dimensions of politics—offers an important, though often overlooked, lens to analyse state power. 

Land and political power

I’ve come slowly to a focus on affective politics through ten years of research on land relations in rural Cambodia. Understanding the land sector in Cambodia tells us a lot about the affective dimensions of state power. Cambodia’s political elite have long depended on land to gain and maintain political control. 

During the conflict era of the 1970s, the Khmer Rouge collectivised all land under state control; then, in the post-conflict period, the ruling party consolidated power by allocating land and mining concessions to politico-business people who financed their campaigns. These land transfers have incited fear and effected widespread social and ecological dislocation. In my conversations with rural Cambodians, I am often struck by the uncertainty people express about the future as they struggle to hold onto their land and to look after their families. 

In my forthcoming book, “Unwritten Rule”, I look at how rural people’s feelings of uncertainty are produced in part through the performative politics of the Cambodian political elite in conjunction with global capital. Central to Hun Sen’s power is his use of informal politics, or what I term ‘unwritten rules’—ambiguous legal directives, secretive, informal politics, and unexpected oral pronouncements—that enables the political elite to rapidly shift policy. Maintaining a shroud of uncertainty over land and natural resource deals has essentially enabled the state to give land away to supporters when politically expedient. 

For the state elite, land deals bring in a flow of money to ruling party coffers that the party can use to fund infrastructure, services and material gifts that help to maintain public loyalty. For rural people, particularly those living in the land conflict-ridden upland areas, this system of unwritten rules means they never feel completely secure in their hold on their land. 

Development agencies and the Cambodian government have attempted to rectify tenure insecurity through issuing formal land titles to rural families. I spent two years researching the Prime Minister’s “Order 01” campaign. This nationwide policy aimed to quell rural discontent prior to the 2013 national election by sending thousands of volunteers around the country to excise land from agribusiness concessions and title the land in the names of smallholder farmers. This land titling campaign promised (in good liberal economics fashion) to provide people with tenure security and the basis of rural prosperity. 

But my survey of 270 land claimants found that many of those who received formal land titles still felt insecure. In fact, when I asked people one year after the land reform whether they were scared someone would take their land, I found no difference between those who held a title to their land and those who didn’t. Paradoxically, while liberal property reform is expected to strengthen people’s ties to bureaucratic institutions, people were more likely to value the land title because Hun Sen (personally) gave it to them. We can only understand this puzzle if we recognise the affective dimension of Cambodian politics, specifically the politics of uncertainty. 

The politics of uncertainty

I use the idea of uncertainty to understand political practice and its effects in three broad senses. First, Cambodian state actors produce uncertainty over the people and processes involved in governance through opaque, ‘off the books’ political practices. In other work, I’ve called this the ‘power of informality’. This aspect of state practice is of course not confined to Cambodia; a burgeoning social science literature recognises that the ability to withhold information and produce ignorance and murkiness is an integral element of political power (this study of ignorance even has a name: agnotology). 

In the Cambodian land sector, state officials go to great lengths to maintain secrecy over who is involved in land deals and what the details of the deals are. Maps and promised studies of the land sector are rarely made public, and rural people who seek information tell me they are often met with silences, obfuscation and bureaucratic delay.

The production of uncertainty can be seen in the ‘Order 01’ land titling reform. Over two years of ethnographic research in Western Cambodia observing the roll-out of this policy, I found that rules were unclear and implementation was secretive and uncertain. 

The Prime Minister’s oral pronouncements often trumped written rules, leaving policy makers scrambling to issue new legal documents. In total, the central state wrote more than 200 policy and procedure documents to facilitate the land reform, a number unparalleled in the government’s thirty years of rule. On the ground, confusion over the process facilitated elite capture of land by those who already had political power and wealth. 

Uncertainty is also a temporal phenomenon: the uncertain potential for the state to deliver ‘gifts’ of development and prosperity, or conversely, to deliver punishment and violence. This ‘potentiality’ of state power is also noted in other Southeast Asian contexts, such as Laos. Rural people I talk with often complain of being abandoned by the state, and they are fearful of state retribution if they speak out against land grabbing and corruption (although they are never sure exactly what action will get them into trouble). 

This uncertainty over state violence encourages self-discipline, as people fear possible retribution for any actions that may be deemed anti-government, and they make sure to stand well inside the line of acceptable behaviour. The recent state crackdown on civil society and opposition politics prior to the 2018 national election shows that the potential for state violence lurks close to the surface. But the regime continues to carry support through the promise that abandonment is not total. Some people do receive state protection. Sometimes state officials arrive to distribute food rations, toilets, land plots, a health clinic, infrastructure, often provided as personal ‘gifts’ from the CPP to communities who demonstrate loyal support for the party. 

During the Order 01 land reform, for example, many people’s land was surveyed prior to the election but when the election rolled around, people had not yet received their land titles. Some told me they thought they would only receive the title if they voted for the ruling party. It is this potential for state protection and prosperity—alongside state surveillance and occasional violent repression—that is so important in encouraging people to remain loyal.

It’s important to recognise that uncertainty is not always deliberately produced; it can also be due to ineptitude and simply to chance. In a recent study of uncertainty in the hydropower industry, Jerome Whitington suggests that uncertainty is “part tactics, part negotiation, part due to chance and part due to lack of resources”. 

In Cambodia, much of the state bureaucracy is staffed by people who gained their positions through family connections, rather than those with the most relevant skills, which makes governance difficult and can lead to mistakes on the ground. Even competent civil servants must make decisions where political calculus is the over-riding factor. The flexibility enabled by performative speeches and oral decision making also lends the regime a tendency towards reactive, rapidly changing policies in order to conceal immediate problems, which can lead to a confusing flurry of policy changes from central government. 

In the Order 01 land reform, the state recruited thousands of student volunteers to travel across the country surveying land, providing them with just three days training, a uniform, and a GPS unit. With minimal time and equipment, surveyors abandoned some areas when the weather was bad and streams got too high to cross, so some areas were simply missed. What’s more, in my interviews with these volunteer surveyors, some told me they never learned how to operate the GPS units properly. One twenty-two year old university student admitted that he didn’t know where the ‘delete’ button was on the unit, so if he entered an incorrect unit, this mistake stayed in the system and he just had to keep going. 

“The land title matters because Hun Sen gave it to us” 

It’s not surprising that with these constantly changing policies, negotiations and mistakes on the ground, land reform outcomes in Cambodia are incredibly diverse. In my survey of 270 land claimants in Western Cambodia, forty percent of people who tried to claim land during the Order 01 campaign said they did not have any land surveyed. Many people whose land was surveyed received a title to only some of the land. When I followed up in early 2019, I found that some people never received the land titles they were waiting for. What’s more, even though development agencies suggest that the possession of a land title should provide people with tenure security, land title recipients told me they still did not feel fully secure in their tenure, they are scared of the companies and state officials, and they cannot access the state institutions that administer land titles and adjudicate disputes.

It’s important to realise, though, that rural Cambodians do value the land title. When I asked what the title meant to them, most people answered, “it means we can get a loan”, or, even more common: “it matters because Hun Sen gave it to us”. This latter response is striking. Land title recipients didn’t have much faith in the bureaucratic process, but they saw the title as a gift from Hun Sen that tied them more tightly to the Prime Minister’s personal protection. 

This potential for the land title to increase Hun Sen’s personal power was vividly demonstrated to me when a group of farmers who received land titles in the land reform learned that a new irrigation development project was slated to run straight through their rice fields. The farmers were scared they would lose their land. They approached their local officials and company management for help, but got no response. In desperation, they marched all the way to the capital city to protest. They spent three days protesting outside Hun Sen’s residence, holding their land titles aloft and demanding the Prime Minister’s intervention. The police eventually chased them away, but the farmers did later manage to secure some compensation for their land. (Was this due to Hun Sen’s intervention? Who knows. But the farmers certainly thought so.) For these farmers, liberal private property reform offered the possibility of solving land disputes through individual appeal to the Prime Minister rather than access to bureaucratic state protection. 

Understanding the role of emotions in politics

At a moment when nationalist, authoritarian politics is gaining ascendency around the globe, the experiences of Cambodia’s enduring leadership can shed light on how leaders build and retain power. Contemporary populist politics shore up exclusionary and even violent political power, while offering selective progressive policies. This rise of authoritarian-style politics necessitates the development of new strategies by scholars and activists to understand and respond to these shifts.

My examination of the affective dimension of Hun Sen’s rule suggests that scholars must go beyond analysing strongman leaders as (only) repressive, to recognising the specific ways in which they seek to maintain legitimacy by sowing uncertainty amongst the population.

គិតត្រឹម​ខែមករា​ លោកនាយក​រដ្ឋមន្រ្តី​ ហ៊ុន​ សែន​ បាន​កាន់អំណាច​អស់​រយៈពេល​ ៣៥​ ឆ្នាំ​ដែល​ធ្វើ​ឱ្យ​លោក​ក្លាយជា​នាយក​រដ្ឋមន្រ្តី​បច្ចុប្បន្ន​ដែល​កាន់​តំណែង​យូរ​ជាងគេ​បំផុត​លើ​ពិភពលោក​។ បុរស​ខ្លាំង​របស់​កម្ពុជា​មិនបាន​បង្ហាញ​សញ្ញា​នៃ​ការ​បន្ធូរបន្ថយ​អំណាច​របស់​ខ្លួន​នៅ​ពេល​ឆាប់​ៗនោះ​ទេ​។ ចំណុច​នេះ​ធ្វើ​ឱ្យ​មាន​សំណួរ​ថា​៖ តើ​គាត់​រក្សា​ការគ្រប់គ្រង​បាន​យ៉ាងដូច​ម្តេច?​

កំណត់ត្រា​នយោបាយ​គួរ​ឱ្យ​កត់សម្គាល់​នៅ​កម្ពុជា​ចង្អុលបង្ហាញ​ពីក​ត្តា​ជាច្រើន​ដែល​រួមចំណែក​ដល់​ការគ្រប់គ្រង​របស់​ លោក​ ហ៊ុន​ សែន​ ដែល​មាន​ជាអាទិ៍​៖ បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​ភាពជា​អ្នកដឹកនាំ​របស់​គាត់​ និង​ភាព​ឈ្លាសវៃ​ផ្នែក​នយោបាយ​, ​បណ្តាញ​នយោបាយ​,ជំនួយ​អភិវឌ្ឍន៍​, ​អំពើ​ហិង្សា​របស់​រដ្ឋ​, ​ការ​គាំទ្រ​របស់​ចិន​និង​ការគ្រប់គ្រង​លើ​ធនធាន​ធម្មជាតិ​ជាដើម​។ បន្ថែម​លើក​ត្តា​ទាំងនេះ​ ការ​ផ្តោត​អារម្មណ៍​លើ​សញ្ចេតនាឬទិដ្ឋភាពដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​នៃ​នយោបាយ​ផ្តល់​នូវ​កែវពង្រីក​ដ៏​សំខាន់​ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​មើល​រំលង​ជា​រឿយ​ៗដើម្បី​វិភាគ​អំណាច​របស់​រដ្ឋ​។

ដីធ្លីនិងអំណាចនយោបាយ

ខ្ញុំ​ផ្តោត​ការ​យកចិត្ត​ទុកដាក់​បន្តិច​ម្តង​ៗទៅលើ​នយោបាយ​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​តាមរយៈ​ការស្រាវជ្រាវ​រយៈពេល​ ១០​ ឆ្នាំ​ទាក់ទង​នឹង​រឿង​ដីធ្លី​នៅ​ជនបទ​នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា​។ ការយល់​ដឹង​អំពី​វិស័យ​ដីធ្លី​នៅ​កម្ពុជា​ប្រាប់​យើង​យ៉ាងច្រើន​អំពី​ទិដ្ឋភាព​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​នៃ​អំណាច​រដ្ឋ​។ ឥស្សរជន​នយោបាយ​នៅ​កម្ពុជា​បាន​ពឹងផ្អែក​ជាយូរមកហើយ​លើ​ដីធ្លី​ដើម្បី​ទទួល​បាន​និង​រក្សា​ការគ្រប់គ្រង​នយោបាយ​។

ក្នុង​អំឡុង​សម័យ​ជម្លោះ​ក្នុង​ទសវត្សរ៍​ ១៩៧០​ ខ្មែរក្រហម​បាន​ប្រមូល​ដី​ទាំងអស់​ឱ្យ​ស្ថិតនៅ​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​រដ្ឋ​។ បន្ទាប់មក​នៅក្នុង​រយៈពេល​ក្រោយ​ជម្លោះ​គណបក្ស​កាន់អំណាច​បាន​បង្រួបបង្រួម​អំណាច​ដោយ​បែងចែក​ដីសម្បទាន​និង​រ៉ែ​ដល់​អ្នកជំនួញ​នយោបាយ​ដែល​បាន​ផ្តល់​ថវិកា​ដល់​យុទ្ធនាការ​របស់​ពួកគេ​។ ការផ្ទេរ​ដីធ្លី​ទាំងនេះ​បាន​បង្ក​ឱ្យ​មានការ​ភ័យខ្លាច​និង​ជះឥទ្ធិពល​ដល់​ការ​ផ្លាស់ទី​លំនៅ​របស់​សង្គម​និង​ប្រព័ន្ធ​អេកូឡូស៊ី​។ នៅក្នុង​ការសន្ទនា​របស់ខ្ញុំ​ជាមួយ​ប្រជាជន​ខ្មែរ​នៅ​តាម​ជនបទ​ ខ្ញុំ​តែង​ឆ្ងល់​នៅពេល​ដែល​ប្រជាជន​លើកឡើង​ពី​ភាព​មិន​ច្បាស់លាស់​អំពី​អនាគត​នៅពេល​ពួកគេ​តស៊ូ​ដើម្បី​កាន់កាប់​ដីធ្លី​របស់​ពួកគេ​និង​មើលថែ​រក្សា​គ្រួសារ​របស់​ខ្លួន​។

នៅក្នុង​សៀវភៅ​របស់ខ្ញុំ​ដែល​នឹង​ចេញផ្សាយ​នៅពេល​ខាងមុខ​ដែល​មាន​ចំណងជើង​ថា​“វិធានការ​​មិនលាយលក្ខណ៍អក្សរ​” ខ្ញុំ​សិក្សា​ពី​អារម្មណ៍​នៃ​ភាព​មិន​ប្រាកដប្រជា​របស់​ប្រជាជន​នៅ​តាម​ជនបទ​ដែល​បាន​កើតឡើង​ដោយសារតែ​ការ​ធ្វើនយោបាយ​បែប​សម្តែង​របស់​ឥស្សរជន​នយោបាយខ្មែរ​ ជាមួយនឹង​ដើមទុន​ពិភពលោក​។ ស្នូល​នៃ​អំណាច​របស់​លោក​ហ៊ុន​ សែន​ គឺ​ការប្រើ​ប្រាស់​នយោបាយ​ក្រៅផ្លូវការ​ឬអ្វី​ដែល​ខ្ញុំ​ហៅថា​ “វិធានការ​មិនមែនលាយលក្ខណ៍អក្សរ​ – សេចក្តី​ណែនាំ​ច្បាប់​ដែល​មិន​ច្បាស់លាស់​, មាន​អាថ៌កំបាំង​,នយោបាយ​មិន​ផ្លូវការ​ និង​ការប្រកាស​ផ្ទាល់មាត់​ដែល​មិន​នឹកស្មាន​ដល់​” ដែល​ធ្វើ​ឱ្យ​ឥស្សរជន​នយោបាយ​ផ្លាស់​ប្តូរ​គោលនយោបាយ​យ៉ាង​ឆាប់រហ័ស​។ ការ​រក្សា​ភាព​មិន​ច្បាស់លាស់​នៃ​កិច្ច​ព្រមព្រៀង​ដីធ្លី​និង​ធនធាន​ធម្មជាតិ​បាន​ជួយ​ឱ្យ​រដ្ឋ​ផ្តល់​ដី​ដល់​អ្នកគាំទ្រ​នៅពេល​ដែល​មាន​និន្នាការ​នយោបាយ​។

សម្រាប់​ឥស្សរជន​រដ្ឋ​, កិច្ច​ព្រមព្រៀង​ដីធ្លី​នាំមក​នូវ​លំហូរ​ថវិកា​ដល់​មន្រ្តី​គណបក្ស​កាន់អំណាច​ដែល​គណបក្ស​អាច​ប្រើប្រាស់​ដើម្បី​ចំណាយ​លើ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​, សេវាកម្ម​ និង​អំណោយ​ជា​សម្ភារៈ​ដែល​ជួយ​រក្សា​ភាព​ស្មោះត្រង់​របស់សាធារណៈ​ជន​។ សម្រាប់​ប្រជាជន​នៅ​តំបន់ជនបទ​ជាពិសេស​អ្នក​រស់នៅ​តំបន់​ខ្ពង់រាប​ដែល​មាន​ជម្លោះដីធ្លី​ប្រព័ន្ធ​នៃ​វិធានការ​មិនមែនលាយលក្ខណ៍អក្សរ​នេះ​ ​មានន័យថា​ពួកគេ​មិនដែល​មាន​អារម្មណ៍​ថា​មាន​សុវត្ថិភាព​ទាំងស្រុង​ក្នុង​ការ​កាន់កាប់​ដី​របស់​ខ្លួន​ឡើយ​។

ទីភ្នាក់ងារអភិវឌ្ឍន៍និងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានព្យាយាមកែលម្អអសន្តិសុខសិទ្ធិកាន់កាប់ដីធ្លីតាម រយៈការចេញប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីជាផ្លូវការដល់គ្រួសារជាច្រើននៅជនបទ។ ខ្ញុំបានចំណាយពេល ២ ឆ្នាំស្រាវជ្រាវយុទ្ធនាការ “បទបញ្ជា ០១” របស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី។គោលនយោបាយទូទាំងប្រទេសនេះមានគោលបំណងបំបាត់ការមិនសប្បាយចិត្តនៅតាមជនបទ មុនការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ ២០១៣ ដោយបញ្ជូនអ្នកស្ម័គ្រចិត្តរាប់ពាន់នាក់នៅទូទាំង ប្រទេសទៅដកហូតដីពីដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចនិងផ្តល់ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីឱ្យកសិករតូចតាច។ យុទ្ធនាការផ្តល់ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីនេះបានសន្យា (តាមបែបសេដ្ឋកិច្ចសេរីល្អ) ដើម្បីផ្តល់ឱ្ យប្រជាជននូវសន្តិសុខសិទ្ធិកាន់កាប់ដីធ្លីនិងមូលដ្ឋាននៃភាពរុងរឿងនៅជនបទ។

ប៉ុន្តែ​ការស្ទង់មតិ​របស់ខ្ញុំ​ជាមួយ​អ្នក​ទាមទារ​ដីធ្លី​ចំនួន​ ២៧០​ នាក់​បាន​រក​ឃើញថា​ភាគច្រើន​នៃ​អ្នក​ដែល​បាន​ទទួល​ប័ណ្ណ​កម្មសិទ្ធិ​ដីធ្លី​នៅតែ​មាន​អារម្មណ៍​ថា​មិន​មាន​សុវត្ថិភាព​។ តាមពិត​នៅពេល​ខ្ញុំ​សួរ​ប្រជាជន​មួយឆ្នាំ​បន្ទាប់ពី​កំណែទម្រង់​ដីធ្លី​ថា​តើ​ពួកគេ​ខ្លាច​នរណា​ម្នាក់​យក​ដី​របស់​ពួកគេ​ឬទេ​ ខ្ញុំ​មិនបាន​រក​ឃើញថា​មាន​ភាព​ខុសគ្នា​រវាង​អ្នក​ដែល​កាន់​ប័ណ្ណ​កម្មសិទ្ធិ​ដីធ្លី​របស់​ពួកគេ​និង​អ្នក​ដែល​មិន​មាន​នោះ​ឡើយ​។ ផ្ទុយពី​នេះ​នៅពេល​ដែល​ការកែទម្រង់​អចលនទ្រព្យ​សេរី​ត្រូវ​បាន​គេ​រំពឹង​ថា​នឹង​ពង្រឹង​ចំណងទាក់ទង​របស់​ប្រជាជន​ទៅ​នឹង​ស្ថាប័ន​ការិយាធិបតេយ្យ​, ប្រជាជន​ទំនងជា​ឱ្យ​តម្លៃ​ប័ណ្ណ​កម្ម​សិ​ទិ្ធ​ដីធ្លី​ពីព្រោះ​លោក​ហ៊ុន​ សែន​ បាន​ផ្តល់​ប័ណ្ណ​កម្ម​សិ​ទិ្ធ​ដីធ្លី​ឱ្យ​ពួកគេ​(ដោយ​ផ្ទាល់​)។ យើង​អាច​ត្រឹមតែ​យល់​បានតែ​ពី​បញ្ហា​នេះ​ប្រសិនបើ​យើង​ទទួលស្គាល់​ពី​ទិដ្ឋភាព​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​នៃ​នយោបាយ​កម្ពុជា​ជាពិសេស​នយោបាយ​នៃ​ភាព​មិន​ប្រាកដប្រជា​។

នយោបាយ​នៃ​ភាព​មិន​ប្រាកដប្រជា

ខ្ញុំប្រើប្រាស់គំនិតនៃភាពមិនប្រាកដប្រជាដើម្បីយល់ពីការអនុវត្តនយោបាយនិងផលប៉ះពាល់ របស់វានៅក្នុងន័យទូលំទូលាយបីយ៉ាង។ទីមួយតួអង្គរដ្ឋកម្ពុជាបង្កើតឱ្យមានភាពមិន ប្រាកដ ប្រជាលើប្រជាជននិងដំណើរការពាក់ព័ន្ធនឹងអភិបាលកិច្ចតាមរយៈភាពស្រអាប់ “ក្រៅបញ្ជី” “ការអនុវត្តនយោបាយ”។ និយាយម្យ៉ាងទៀត ខ្ញុំបានហៅការអនុវត្តបែបនេះថា “អំណាចនៃភាពមិនផ្លូវការ”។ ទិដ្ឋភាពនេះនៃការអនុវត្តរបស់រដ្ឋជាការពិតមិនមែន មាននៅតែប្រទេសកម្ពុជាទេ ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្ត្រសង្គមទាក់ទងនឹងការអភិវឌ្ឍទទួលស្គាល់ ថាសមត្ថភាពក្នុងការលាក់ព័ត៌មាននិងបង្កើតភាពល្ងង់ខ្លៅនិងភាពរអាក់រអួលគឺជា ធាតុសំខាន់នៃអំណាចនយោបាយ (ការសិក្សាអំពីភាពល្ងង់ខ្លៅនេះមានឈ្មោះថា អវិជ្ជាវិទ្យា)។

នៅក្នុងវិស័យដីធ្លីនៅកម្ពុជា មន្រ្តីរដ្ឋខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីរក្សាការសម្ងាត់ថាតើនរណា ពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងដីធ្លី ហើយថាតើព័ត៌មានលម្អិតនៃរឿងនោះមានអ្វីខ្លះ។ ផែនទីនិងការសិក្សាអំពីវិស័យដីធ្លីកម្រត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈណាស់ ហើយ ប្រជាជននៅជនបទដែលស្វែងរកព័ត៌មានប្រាប់ខ្ញុំថាពួកគេច្រើនតែទទួលបានគឺ ការស្ងៀមស្ងាត់ ភាពងងឹតងងល់ និងការពន្យាពេលបែបការិយាធិបតេយ្យ។

ការបង្កើតភាពមិនប្រាកដប្រជាអាចត្រូវបានគេមើលឃើញនៅក្នុងការកែទម្រង់ប័ណ្ណ កម្មសិទ្ធិដីធ្លី “បទបញ្ជា ០១”។ អស់រយៈពេលជាងពីរឆ្នាំនៃការស្រាវជ្រាវបែបនរវិទ្យា នៅភាគខាងលិចនៃប្រទេសកម្ពុជាដោយការសង្កេតការអនុវត្តគោលនយោបាយនេះ, ខ្ញុំបានរកឃើញថាវិធានការមិនច្បាស់លាស់ ហើយការអនុវត្តមានលក្ខណៈអាថ៌កំបាំងនិង មិនប្រាកដប្រជា។

ការប្រកាសជាសាធារណៈដោយផ្ទាល់មាត់របស់នាយករដ្ឋមន្រ្តីតែងតែបន្លឺឡើងនូវវិធានការ លាយលក្ខណ៍អក្សរជាហេតុធ្វើឱ្យអ្នកធ្វើគោលនយោបាយមិនហ៊ានចេញឯកសារច្បាប់ថ្មីឡើយ។ ជារួមមករដ្ឋបានតាក់តែងឯកសារគោលនយោបាយនិងនីតិវិធីជាង ២០០ ដើម្បីសម្រួល ដល់ការកែទម្រង់ដីធ្លីដែលជាចំនួនដែលមិនមាននៅក្នុងច្បាប់គ្រប់គ្រងក្នុងរយៈពេលសាមសិប ឆ្នាំរបស់រដ្ឋាភិបាល។ ជាក់ស្តែង, ភាពមិនច្បាស់លាស់នៃដំណើរការនេះបានជួយសម្រួលដល់ ការកាន់កាប់ដីធ្លីដោយពួកអ្នកដែលមានអំណាចនយោបាយនិងទ្រព្យសម្បត្តិរួចហើយ។

ភាពមិនប្រាកដប្រជាក៏ជាបាតុភូតបណ្តោះអាសន្នផងដែរ៖ សក្តានុពលមិនច្បាស់លាស់ សម្រាប់រដ្ឋក្នុងការផ្តល់អំណោយនៃការអភិវឌ្ឍន៍និងភាពរុងរឿង ឬផ្ទុយទៅវិញដើម្បី ដាក់ទណ្ឌកម្មនិងអំពើហិង្សា។ “សក្តានុពល” នៃអំណាចរដ្ឋនេះត្រូវបានកត់សម្គាល់នៅក្នុង បរិបទអាស៊ីអាគ្នេយ៍ផ្សេងទៀតដូចជាប្រទេសឡាវ។ ប្រជាជននៅតាមជនបទដែលខ្ញុំ និយាយជាមួយជារឿយៗត្អូញត្អែរថាពួកគេត្រូវបានរដ្ឋបោះបង់ចោល ហើយពួកគេភ័យខ្លាច ការសងសឹករបស់រដ្ឋប្រសិនបើពួកគេនិយាយប្រឆាំងនឹងការរំលោភដីធ្លីនិងអំពើពុករលួយ (ទោះបីជាពួកគេមិនច្បាស់ថាតើសកម្មភាពអ្វីដែលនឹងធ្វើឱ្យពួកគេមានបញ្ហានោះក៏ដោយ)។

ភាព​មិន​ប្រាកដប្រជា​នេះ​ចំពោះ​អំពើ​ហិង្សា​របស់​រដ្ឋ​ជំរុញ​ឱ្យ​មាន​ស្វ័យ​វិន័យ​នៅពេល​ដែល​ប្រជាជន​ភ័យខ្លាច​ការសងសឹក​ដែល​អាច​កើតមាន​ចំពោះ​សកម្មភាព​ណាមួយ​ដែល​អាច​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុកថា​ជា​ការ​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​ ហើយ​ពួកគេ​ត្រូវ​ប្រាកដ​ថា​បាន​ឈរ​នៅ​ខាងក្នុង​ឥរិយាបថ​ដែលគេ​អាច​ទទួលយក​បាន​។ ការ​បង្ក្រាប​ថ្មី​ៗរបស់​រដ្ឋ​ទៅលើ​សង្គម​ស៊ីវិល​និង​នយោបាយ​ប្រឆាំង​នៅមុន​ការបោះឆ្នោត​ជាតិ​ឆ្នាំ​ ២០១៨​ បង្ហាញ​ថា​សក្តា​នុ​ពល​នៃ​អំពើ​ហិង្សា​របស់​រដ្ឋ​អាច​កើតមានឡើង​។ ប៉ុន្តែ​របប​នេះ​នៅតែ​បន្ត​ការ​គាំទ្រ​តាមរយៈ​ការសន្យា​ថា​ការបោះបង់​ចោល​គឺ​មិនទាំង​អស់​ឡើយ​។ អ្នកខ្លះ​ពិតជា​ទទួល​បានការ​ការពារ​ពីរ​ដ្ឋ​។ ពេលខ្លះ​មន្រ្តី​រដ្ឋ​មកដល់​ចែក​គ្រឿង​បរិភោគ​, បង្គន់​, ដី​ឡូត៍​, គ្លីនិក​សុខភាព​, ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ដែល​តែងតែ​ផ្តល់​ជាអំណោយ​ផ្ទាល់ខ្លួន​ពី​គណបក្សប្រជាជន​កម្ពុជា​ដល់​សហគមន៍​ដែល​បង្ហាញ​ការ​គាំទ្រ​ស្មោះត្រង់​ចំពោះ​គណបក្ស​។

ឧទាហរណ៍​ក្នុង​ការកែទម្រង់​ដីធ្លី​ បទបញ្ជា​ ០១​ ប្រជាពលរដ្ឋ​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើការ​ស្ទាបស្ទង់​មតិ​មុន​ពេល​បោះឆ្នោត​ប៉ុន្តែ​នៅពេល​ដែល​ការបោះឆ្នោត​បាន​បញ្ចប់​ ប្រជាជន​មិនទាន់​បាន​ទទួល​ប័ណ្ណ​កម្មសិទ្ធិ​ដីធ្លី​នៅឡើយ​ទេ​។ អ្នកខ្លះ​ប្រាប់​ខ្ញុំ​ថា​ពួកគេ​គិតថា​ពួកគេ​នឹង​ទទួល​បាន​ប័ណ្ណ​កម្មសិទ្ធិ​ ប្រសិនបើ​ពួកគេ​បោះឆ្នោត​ឱ្យ​គណបក្ស​កាន់អំណាច​។ នេះ​គឺ​ជា​សក្តា​នុ​ពល​សម្រាប់​ការ​ការពារ​និង​ភាព​រុងរឿង​របស់​រដ្ឋ​ រួម​ជាមួយ​ការ​ឃ្លាំមើល​របស់​រដ្ឋ​និង​ការ​បង្ក្រាប​ដោយ​ហិង្សា​ម្តងម្កាល​ ដែល​មាន​សារៈសំខាន់​ណាស់​ក្នុង​ការ​លើកទឹកចិត្ត​ប្រជាជន​ឱ្យ​រក្សា​ភាព​ស្មោះត្រង់​ចំពោះខ្លួន​។

វា​មាន​សារៈសំខាន់​ណាស់​ក្នុង​ការ​ទទួលស្គាល់​ថា​ភាព​មិន​ប្រាកដប្រជា​មិនមែន​តែងតែ​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ដោយចេតនា​នោះ​ទេ​។ វា​ក៏អាច​បណ្តាល​មក​ពីអ​សមត្ថភាព​និង​គ្រាន់តែ​ដើម្បី​ឱកាស​។ នៅក្នុង​ការសិក្សា​នា​ពេល​ថ្មី​ៗនេះ​អំពី​ភាព​មិន​ប្រាកដប្រជា​នៅក្នុង​ឧស្សាហកម្ម​វារីអគ្គិសនី​ Jerome​ Whitington​ បានលើកឡើងថា​ភាព​មិន​ប្រាកដប្រជា​គឺជា​“ ចំណែក​មួយ​នៃ​តាក់​ទិ​ក, ចំណែក​មួយ​នៃ​ការចរចា​, ផ្នែក​មួយ​នៃ​ភាព​ចៃដន្យ​ និង​ចំណែក​មួយ​នៃ​កង្វះ​ធនធាន​”។

នៅកម្ពុជាការិយាល័យធិបតេយ្យរដ្ឋភាគច្រើនត្រូវបានកាន់កាប់ដោយមនុស្សដែលទទួលបាន មុខតំណែងតាមរយៈទំនាក់ទំនងគ្រួសារជាជាងអ្នកដែលមានជំនាញពាក់ព័ន្ធបំផុតដែលធ្វើ ឱ្យអភិបាលកិច្ចមានការលំបាកនិងអាចនាំឱ្យមានកំហុសជៀសមិនផុតឡើយ។ សូម្បីតែ មន្ត្រីរាជការដែលមានសមត្ថភាពខ្ពស់ក៏ត្រូវតែធ្វើការសម្រេចចិត្តដោយ​ផ្អែក​លើ​កត្តា​នយោបាយ ​ដែរ។ ភាពបត់បែនតាមរយៈសុន្ទរ-កថាបែបសម្តែងនិងការធ្វើសេ ចក្តីសម្រេច ចិត្តផ្ទាល់មាត់ក៏ធ្វើឱ្យរបបនេះមាននិន្នាការឆ្ពោះទៅរកគោលនយោបាយដែលមានលក្ខណៈ ប្រតិកម្មនិងផ្លាស់ប្តូរគោលនយោបាយយ៉ាងឆាប់រហ័សដើម្បីលាក់បាំងបញ្ហាកើតមានដែល អាចនាំឱ្យមានភាពច្របូកច្របល់នៃការផ្លាស់ប្តូរគោលនយោបាយពីរដ្ឋាភិបាលថ្នាក់ កណ្តាល។

នៅក្នុងការកែទម្រង់ដីធ្លី បទបញ្ជា ០១ រដ្ឋបានជ្រើសរើសនិស្សិតស្ម័គ្រចិត្តរាប់ពាន់នាក់ ដើម្បីធ្វើដំណើរទូទាំងប្រទេសដោយធ្វើការវាស់វែងដីធ្លីដោយផ្តល់ឱ្យពួកគេនូវ ការបណ្តុះបណ្តាលរយៈពេលតែ ៣ ថ្ងៃ ឯកសណ្ឋាន និងឧបករណ៍ GPS។ ជាមួយនឹង ពេលវេលានិងឧបករណ៍តិចតួចអ្នកវាស់វែងបានបោះ បង់ចោលតំបន់ខ្លះនៅពេល អាកាសធាតុមិនល្អហើយទឹកហូរឡើងខ្ពស់ពេកពិបាកឆ្លងកាត់ ដូច្នេះតំបន់ខ្លះមិនត្រូវបាន វាស់វែងឡើយ។ លើសពីនេះទៅទៀតនៅក្នុងបទសម្ភាសន៍របស់ខ្ញុំជាមួយអ្នកវាស់វែង ដីស្ម័គ្រចិត្តទាំងនេះអ្នកខ្លះបានប្រាប់ខ្ញុំថាពួកគេមិនដែលរៀនពីរបៀបប្រើប្រាស់ GPS ឱ្យបានត្រឹមត្រូវទេ។ និស្សិតសាកលវិទ្យាល័យម្នាក់អាយុ ២២ ឆ្នាំបានសារភាពថាគាត់មិន ដឹងកន្លែងចុចប៊ូតុង ‘លុប’ នៅលើឧបករណ៍ឡើយ ដូច្នេះប្រសិនបើគាត់ប្រើប្រាស់ឧបករណ៍ មិនបានត្រឹមត្រូវកំហុសកើតមាននៅក្នុងប្រព័ន្ធហើយគាត់ត្រូវតែបន្តការងារទៅមុខទៀត។

“ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីមានសារសំខាន់ពីព្រោះ លោក ហ៊ុន សែន បានប្រគល់ឱ្យយើង”

វា​មិនមែន​ជា​រឿង​គួរ​ឱ្យ​ភ្ញាក់ផ្អើល​ឡើយ​ចំពោះ​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​គោលនយោបាយ​ឥត​ឈប់ឈរ​ការ​ចរ​ចារ​ និង​កំហុស​ជាក់ស្តែង​ទាំងនេះ​ កំណែទម្រង់​ដីធ្លី​នៅ​កម្ពុជា​មាន​ភាព​ចម្រុះ​មិន​គួរ​ឱ្យ​ជឿ​។ នៅក្នុង​ការស្ទង់មតិ​របស់ខ្ញុំ​ជាមួយ​អ្នក​ទាមទារ​ដីធ្លី​ចំនួន​ ២៧០នាក់​នៅ​ភាគ​ខាងលិច​ប្រទេស​កម្ពុជា​បាន​បង្ហាញថា​ ប្រជាជន​សែសិប​ភាគរយ​ដែល​បាន​ព្យាយាម​ទាមទារ​ដី​ក្នុងអំឡុងពេល​យុទ្ធនាការ​បទបញ្ជា​ ០១​ បាន​និយាយ​ថា​ពួកគេ​មិនបាន​ទទួលការ​វាស់វែង​ដីធ្លី​ឡើយ​។ មនុស្សជា​ច្រើន​ដែល​មាន​ដី​ត្រូវ​បាន​គេ​វាស់វែង​ដីធ្លី​បាន​ទទួល​ប័ណ្ណ​កម្មសិទ្ធិ​តែ​ដី​ខ្លះ​ប៉ុណ្ណោះ​។ នៅពេល​ដែល​ខ្ញុំ​បាន​តាមដាន​នៅដើម​ឆ្នាំ​ ២០១៩​ ខ្ញុំ​បានឃើញ​ថា​មនុស្ស​មួយចំនួន​មិនដែល​បាន​ទទួល​ប័ណ្ណ​កម្មសិទ្ធិ​ដីធ្លី​ដែល​ពួកគេ​កំពុង​រង់ចាំ​ឡើយ​។ លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត​ទោះបី​ភ្នាក់ងារ​អភិវឌ្ឍន៍​ស្នើ​ថា​ការ​កាន់កាប់​ប័ណ្ណ​កម្មសិទ្ធិ​ដីធ្លី​គួរតែ​ផ្តល់​ឱ្យ​ប្រជាជន​នូវ​សន្តិសុខ​, អ្នកកាន់កាប់​ប័ណ្ណ​កម្មសិទ្ធិ​ដីធ្លី​ជាច្រើន​បាន​ប្រាប់​ខ្ញុំ​ថា​ពួកគេ​នៅតែ​មិន​មាន​អារម្មណ៍​ថា​មាន​សុវត្ថិភាព​ពេញលេញ​នៅក្នុង​ការ​កាន់កាប់​ដីធ្លី​របស់​ពួកគេ​ឡើយ​, ពួកគេ​ខ្លាច​ក្រុមហ៊ុន​និង​មន្រ្តី​រដ្ឋ​ ហើយ​ពួកគេ​មិន​អាច​ប្រាស្រ័យ​ស្ថាប័នរដ្ឋ​ដែល​គ្រប់គ្រង​ប័ណ្ណ​កម្មសិទ្ធិ​ដីធ្លី​និង​ការ​ដោះស្រាយ​វិវាទ​បាន​ឡើយ​។

ទោះយ៉ាងណាវាជាការសំខាន់ណាស់ដែលត្រូវដឹងថាប្រជាជនកម្ពុជានៅតាមជនបទឱ្យតម្លៃប័ណ្ណ        កម្មសិទិ្ធណាស់។ នៅពេលខ្ញុំសួរថាតើប័ណ្ណនោះមានន័យយ៉ាងណាចំពោះពួកគេ, មនុស្ស ភាគច្រើនបានឆ្លើយថា “វាមានន័យថាយើងអាចទទួលបានប្រាក់កម្ចី” ឬអ្វីដែលសាមញ្ញ ជាងនេះទៀតគឺ “វាសំខាន់ពីព្រោះលោក ហ៊ុន សែន ផ្តល់វាឱ្យយើង”។ ការឆ្លើយតប ចុងក្រោយនេះគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ណាស់។ អ្នកទទួលប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីមិនមានជំនឿច្រើន លើដំណើរការការិយាធិបតេយ្យឡើយ ប៉ុន្តែពួកគេឃើញថាប័ណ្ណនេះជាអំណោយពីលោក ហ៊ុន សែន ដែលបានភ្ជាប់ពួកគេយ៉ាងតឹងរឹងទៅនឹងការការពារខ្លួនរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី។

សក្តា​នុ​ពល​នៃ​ប័ណ្ណ​កម្មសិទ្ធិ​ដីធ្លី​នេះ​ដើម្បី​បង្កើន​អំណាច​ផ្ទាល់ខ្លួន​របស់​លោក​ ហ៊ុន​ សែន​ត្រូវ​បាន​បង្ហាញ​យ៉ាង​ច្បាស់​ចំពោះ​ខ្ញុំ​នៅពេល​ដែល​កសិករ​មួយ​ក្រុម​ដែល​ទទួល​បាន​ប័ណ្ណ​កម្មសិទ្ធិ​ដីធ្លី​នៅក្នុង​កំណែទម្រង់​ដីធ្លី​បានដឹង​ថា​គម្រោង​អភិវឌ្ឍន៍​ប្រព័ន្ធ​ធារា​សាស្រ្ត​ថ្មី​ត្រូវ​បាន​គ្រោង​ដំណើរការ​កាត់​ដីស្រែ​របស់​ពួកគេ​។ កសិករ​ភ័យខ្លាច​ថា​ពួកគេ​នឹង​បាត់បង់​ដីធ្លី​របស់​ខ្លួន​។ ពួកគេ​បាន​ទៅ​ជួប​មន្រ្តី​មូលដ្ឋាន​និង​អ្នកគ្រប់គ្រង​ក្រុមហ៊ុន​ដើម្បី​សុំ​ជំនួយ​ ប៉ុន្តែ​ពួកគេ​មិនបាន​ឆ្លើយតប​ឡើយ​។ ដោយ​អស់សង្ឃឹម​ពួកគេ​បាន​ធ្វើដំណើរ​ដើម្បី​តវ៉ា​នៅ​ភ្នំពេញ​។ ពួកគេ​បាន​ចំណាយពេល​ ៣ ថ្ងៃធ្វើការ​តវ៉ា​នៅ​ខាងក្រៅ​គេហដ្ឋាន​របស់​លោក​ ហ៊ុន​ សែន​ ដោយ​កាន់​ប័ណ្ណ​កម្មសិទ្ធិ​ដីធ្លី​របស់​ពួក​ ហើយ​ទាមទារ​សុំ​ឱ្យ​មាន​អន្តរាគមន៍​ពី​លោកនាយក​រដ្ឋមន្រ្តី​។ នៅ​ទី​បំផុត​ប៉ូលី​សបា​នដេញ​ពួកគេ​ចេញ​ ប៉ុន្តែ​ក្រោយមក​កសិករ​បាន​ទទួល​បាន​សំណង​ខ្លះ​សម្រាប់​ដី​របស់​ពួកគេ​។ (តើ​នេះ​មក​ពី​អន្តរាគមន៍​របស់​លោក​ ហ៊ុន​ សែន មែនទេ? នរណា​ទៅ​ដឹង​។ ប៉ុន្តែ​កសិករ​ពិតជា​បាន​គិត​ដូច្នេះ​។) សម្រាប់​កសិករ​ទាំងនេះ​កំណែទម្រង់​ដីធ្លី​ឯកជន​សេរី​បាន​ផ្តល់​លទ្ធភាព ​ដោះស្រាយ​វិវាទ​ដីធ្លី​តាមរយៈ​ការ​អំពាវនាវ​របស់​បុគ្គល​ទៅកាន់​នាយក​រដ្ឋមន្រ្តី​ជាជាង​ការ​ទទួល​បានការ​ការពារ​ពី​ការិយាធិបតេយ្យ​របស់​រដ្ឋ​។

ឈ្វេងយល់ពីតួនាទីនៃអារម្មណ៍នៅក្នុងនយោបាយ

នៅ​ខណៈ​ពេល​ដែល​អ្នកជាតិនិយម​, នយោបាយ​ផ្តាច់​ការ​កំពុង​ទទួល​បាន​ជោគជ័យ​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​ បទ​ពិសោធ​នៃ​ភាពជា​អ្នកដឹកនាំ​ដែល​ស្ថិតស្ថេរ​របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា​អាច​ឆ្លុះបញ្ចាំង​ពី​របៀប​ដែល​មេដឹកនាំ​កសាង​និង​រក្សា​អំណាច​របស់​ខ្លួន​។ នយោបាយ​ប្រជានិយម​បច្ចុប្បន្ន​គាំទ្រ​អំណាច​ផ្តាច់​ការ​និង​សូម្បីតែ​អំពើ​ហិង្សា​នយោបាយ​ក្នុង​ពេល​មាន​គោលនយោបាយ​ជឿនលឿន​តាម​ការ​ជ្រើសរើស​។ការ​កើន​​ឡើង​នៃ​នយោបាយ​បែប​ផ្តាច់​ការ​នេះ​ត្រូវការ​ការ​អភិវឌ្ឍន​យុទ្ធសាស្ត្រ​ថ្មី​ៗដោយ​អ្នកប្រាជ្ញ​និង​សកម្មជន​ដើម្បី​ស្វែងយល់​និង​ឆ្លើយតប​ចំពោះ​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ទាំងនេះ​។ ការពិនិត្យ​របស់ខ្ញុំ​លើ​ទិដ្ឋភាព​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​នៃ​ច្បាប់​របស់​ហ៊ុន​សែន​បង្ហាញថា​អ្នក​សិក្សា​ត្រូវតែ​ធ្វើ​លើស​ពី​ការវិភាគ​មេដឹកនាំ​បែប​បុរស​ខ្លាំង​ (ត្រឹមតែ) ប្រើអំណាច​ត្រួតត្រា​ ដើម្បី​ទទួលស្គាល់​មធ្យោបាយ​ជាក់លាក់​ដែល​ពួកគេ​ស្វែងរក​ដើម្បី​រក្សា​ភាព​ស្របច្បាប់​ដោយ​សាប​ព្រោះ​ភាព​មិន​ប្រាកដប្រជា​ក្នុងចំណោម​ប្រជាជន​។

Translated by Chanroeun Pa.